Mode en modetrends: de geschiedenis en filosofie van kleding

Mode is geen mode. En wat is mode eigenlijk? Laten we eerst het begrip “mode” onder de loep nemen. Simmel, een klassiek socioloog, maakte reeds in 1905 een onderscheid tussen het begrip mode en het begrip functionele “alledaagse” kleding. Kleding vervult een zuiver functionele menselijke behoefte – zoals bescherming tegen kou of regen. Mode, aan de andere kant, is iets anders! Mode is ook een sociale behoefte. Daarom kijken we vandaag naar de geschiedenis van de mode en de invloed ervan op de samenleving. Hieronder vindt u ook leuke video’s over het thema 100 jaar mode!

Bedankt voor de bijdrage aan boekauteur & social media manager Stephan Czaja.

Mode wordt een cultuurgoed – mode bestaat al sinds de dageraad van de mensheid

Mode bestond al bij het begin van de mensheid. In het begin was het, zoals hierboven beschreven, een zuiver functioneel product voor de vroege mens om zich te beschermen tegen invloeden van buitenaf. De eerste mode-uitspattingen deden zich voor in de late Middeleeuwen, maar pas in de 20e eeuw ontwikkelde de mode zich tot een cultuurgoed en een levensstijlproduct voor bijna iedereen. Ontwerpers, topmodellen, modelabels, ze kregen allemaal media- en sociale aandacht door de eerste filmpremières, de opkomende TV en dankzij de gedrukte tijdschriften. Sinds de 20e eeuw is mode een sociaal cultureel goed en tegelijkertijd een voortdurend massaverschijnsel.

Kleding werd voor het eerst “mode” door de verwerking van bont met de eerste naainaalden. Dit was ook de eerste keer dat uiterlijke afbakening en individualiteit in de samenlevingen aan belang wonnen. Kleding werd een statussymbool. Veel mensen kennen nog mensen uit de Renaissance-periode. Iedereen kent de Zonnekoning Lodewijk XIIII, maar gedurende lange tijd was modieuze kleding het exclusieve domein van de aristocratie – ergo, het was pas laat dat het een algemeen sociaal cultureel goed werd. Maar in de 19e eeuw, dank zij de industrialisatie, werd de kleding van luxueuze makelij voor steeds meer mensen betaalbaar. Met de toenemende welvaart verloor praktische, eenvoudige kleding snel aan belang. Zo werd modieuze kleding voor het eerst een product en een cultuurgoed.

Mode-industrie – trends en collecties van de plank

Dames- en herenmode als industrieel product

Niet alleen de mode zelf was in trek, maar ook de modewereld, individuele merken en modellen. Ook de media en commercials van die tijd ontdekten al snel de nieuwe, prominente ontwerpers en ontwerpen voor zichzelf. Ontwerpers konden hun haute couture in grote hoeveelheden en standaardmaten produceren dankzij de toenemende vraag en de nieuwe industriële mogelijkheden. En net zoals de naainaald al vroeg in de menselijke geschiedenis voor de eerste grote verandering zorgde, leidde de nieuwe industriële massaproductie van de mode tot steeds meer mogelijkheden voor differentiatie en individualisering in de samenleving. De industriële productie maakte de mode sneller te produceren, maar ook uitwisselbaar. Mode werd “het leven van alledag” met diverse multiculturele invloeden.

Tegen het einde van de 21e eeuw was de mode uitgegroeid tot een gigantische industrie. Media en reclame, met name tijdschriften, TV en, sinds de jaren 2000, het World Wide Web, verspreiden nieuwe trends steeds sneller en op een steeds grotere schaal. Maar is mode nu een individuele kwestie of een product van louter kwalitatieve normen – zoals vele andere? Om de mode en haar fundamentele sociale oorsprong te doorgronden, is het nuttig een beroep te doen op een klassieke socioloog: Simmel’s “Philosophy of Fashion” (1905), waarnaar in het volgende hoofdstuk wordt verwezen.

• Kleding is een functioneel goed ter bescherming tegen milieu-invloeden zoals nattigheid en koude. Mode is een sociale behoefte.
• Pas in de 20e eeuw werd modieuze kleding een sociaal cultureel goed, tot het in de 21e eeuw uitgroeide tot een gigantische industrie. Vandaag de dag draagt iedereen mode, hetzij in individuele groeperingen, hetzij volgens algemeen aanvaarde patronen.

Modetrends – Media en trendonderzoek

Wat zijn modetrends? Trends bepalen sociale stromingen in hun begin. Van de eerste individuen tot globale effecten. Mode is ook een essentieel begrip in media- en trendonderzoek. Mode (zoals hierboven beschreven) kan niet universeel worden gelijkgesteld met kleding. Ergo, als mensen alleen kleren zouden dragen voor een doel, zou mode overbodig zijn. Hier komt de “filosofie van de mode” tot de uiteindelijke conclusie dat mode als mode kan worden gezien wanneer zij haar anders-zijn voorstelt in vergelijking met het feitelijke praktische (van alledaagse kleding).

De term mode staat voor iets nieuws. Dit anders-zijn is essentieel, vooral voor modelabels die sterk afhankelijk zijn van trends en vaak van exclusiviteit. Het bepaalt de waarde van de modestukken, maar ook de impact van het eigen merk. Dat blijkt al snel uit de verschillende klassenmodes. De classificatie laat zien hoe trends (modes) zich ontwikkelen.
Volgens Simmel zijn modes die ontstaan altijd klassenmodes. Dat wil zeggen, de mode van de hogere klassen verschilt van die van de lagere klassen.

Filosofie van de mode – Meer dan kleding alleen

In zijn tijd onderzocht Simmel (1858-1918) de fundamentele vraag: “Hoe is de maatschappij mogelijk?” Voor hem is het de interactie die een functionerende samenleving maakt. De interactie van individuen met elkaar. Zij vloeien voort uit de vormen van socialisatie, waarvan de inhoud van de meest uiteenlopende aard en van een willekeurig aantal kan zijn. Socialisatie betekent dat individuen zich tot groepen vormen en gemeenschappelijke waarden vormen. Naast religie of geld, is het mode. Op die manier ontstaan gemeenschappelijke patronen waarop groepen en hun individuen zich oriënteren.